Engelli olmak hayatı yaşamak için engel değildir.

            GİRİŞ

Engelli vatandaşlarımızın sosyal hayata katılmalarını sağlamak ve katlanmak zorunda kaldıkları zorlukları bir nebze azaltmak amacıyla vergi kanunlarımızda bazı istisnalar getirilmiştir. Bu istisnalar; emlak vergisi istisnası, Gelir vergisinde engellilik istisnası, MTV istisnası ve sıfır araç alımlarında ÖTV istisnalarıdır.

      Bu makalede engelli kişilerin sıfır araç alımlarında ÖTV istisnasından hangi şartlarla nasıl yararlanabileceğini ve ötv istisnasından yararlanılarak araç alınmasının engelli kişilere ne gibi avantajlar sağlayacağı açıklanmıştır.

Engelli kişilerin sıfır araç alımlarında uygulanacak istisna; 4760 sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanununun 7 nci maddesinin birinci fıkrasının (2) numaralı bendinde düzenlenmiştir. Bu maddede Kanuna ekli (II) sayılı listedeki kayıt ve tescile tabi malların malul veya engelliler tarafından beş yılda bir defaya mahsus olmak üzere ilk iktisabında uygulanan istisnaya ilişkin hükümler yer almaktadır.

            1.Temel Kavramlar

            Öncelikle ÖTV mevzuatında engellilik indirimi ile ilgili kullanılan bazı terimleri açıklayalım.

Engellilik Sağlık Kurulu Raporu: İdare 18 yaşından büyük yetişkinler ve 18 yaşından küçük çocuklar için ayrı düzenleme yapmıştır.

18 yaşından büyük yetişkinler için; 20/2/2019 tarihli ve 30692 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik çerçevesinde 20/2/2019 tarihinden itibaren yetkili sağlık kurumlarından alınan 18 yaşını doldurmuş erişkinler için engellilik sağlık kurulu raporunu veya raporun alındığı tarihte yürürlükte olan engelli sağlık kurulu raporu verilmesine yönelik ilgili diğer yönetmelik/mevzuat çerçevesinde 20/2/2019 tarihinden önce yetkili sağlık kurumlarından alınan (18 yaşın altında olan çocuklar için alınanlar dahil) engelli sağlık kurulu raporunu,

Çocuklar için özel gereksinim raporu (ÇÖZGER): 20/2/2019 tarihli ve 30692 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik çerçevesinde, 20/2/2019 tarihinden itibaren yetkili sağlık kurumlarından alınan 18 yaşını doldurmamış çocuklar için özel gereksinim raporunu ifade etmektedir.

            Engellilik derecesi (oranı): Engellilik sağlık kurulu raporu verilmesine yönelik ilgili yönetmelik/mevzuat ile belirlenen esaslara göre tespit edilen, engellilik durumu itibarıyla tüm vücut fonksiyon kaybı oranını veya bu orana karşılık gelen derecelendirmeyi gösteren oran olarak tanımlanmıştır.

            Teknik belge: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı veya adı geçen Bakanlık tarafından görevlendirilmiş kuruluşlarca yetki verilen makine mühendisleri tarafından “Araçların İmal, Tadil ve Montajı Hakkında Yönetmelik”13 hükümlerine uygun ve yapılan tertibatı/tertibatları belirtir şekilde düzenlenen ve Türk Standartları Enstitüsü tarafından onaylanan belgeyi ifade etmektedir.

            Sürücü belgesi: 1/1/2016 tarihinden önce alınan ve ilgili mevzuatı uyarınca söz konusu tarihten itibaren beş yıl (31/12/2020 tarihine kadar) geçerliliği bulunan H sınıfı ve 1/1/2016 tarihinden itibaren alınan, (II/C/1.3) bölümünde belirtilen engellilik durumları itibarıyla istisna kapsamındaki taşıtta bulunması gereken özel tertibata/tertibatlara ilişkin ibareleri (kod numarasını/numaralarını) içeren A, A1, A2, B, B1, BE ve M sınıfı sürücü belgelerini ifade etmektedir.

            G.T.İ.P No: ÖTV’ye tabi mallar, esas itibarıyla, Kanuna ekli listelerde, Türk Gümrük Tarife Cetvelindeki tarife, tarife alt pozisyon açılımları, G.T.İ.P. numaralarına (Gümrük tarife istatistik pozisyon numarası) yer verilmek suretiyle ve Türk Gümrük Tarife Cetvelinde tanımlandığı şekilde belirlenmiştir.

2. Engellilerin ÖTV istisnası Uygulanarak Sahip Olabileceği Araçlar

Kanun koyucu ÖTV istisnasından yararlanarak sıfır araç almak isteyen kişilerin hangi araçları alırken bu istisnadan faydalanabileceğini tek tek açıklamıştır. Bu doğrultuda,

• 87.03 tarife pozisyonunda yer alan taşıtlardan; motor silindir hacmine bakılmaksızın, 2020 yılındaki hesaplanması gereken özel tüketim vergisi ve diğer her türlü vergiler dâhil bedeli 303.200 TL’nin altında olan binek otomobil, panelvan, pick-up, arazi taşıtı, ATV, jeep, steyşın vagon, vb. taşıtların,

• 87.04 tarife pozisyonunda yer alan, eşya taşımaya mahsus, 2800 cm³ veya altında motor silindir hacmine sahip van, panelvan, kamyonet, pick-up, vb. taşıtların,

• 87.11 tarife pozisyonunda yer alan, motor silindir hacmine bakılmaksızın, motosikletlerin alımında istisnadan yararlanabileceklerdir.

            3. ÖTV İstisnalı Araç Alımında Temel Şartlar

Engelli vatandaşlarımızın ÖTV istisnasından yararlanarak araç alımında idare düzenlemeyi öncelikle engellilik oranının %90 ve üzerinde olup olmamasına göre yapmıştır.

3.1 %90 ve Üzeri Engeli Olan Kişilerin Araç Alımında İstisna Uygulaması

3.1.1 Taşıtta tadilat aranmayan istisna uygulaması

            Yetkili sağlık kurumlarından alınmış sağlık kurulu raporunda engellilik oranı %90 ve üzeri olan engelli vatandaşların istisnadan yararlanarak araç alımlarında başkaca herhangi bir belge aranılmamaktadır.

İstisnadan Yetkili sağlık kurumlarından alınmış, engellilik derecesinin %90 veya daha fazla olduğuna dair engellilik sağlık kurulu raporunun veya özel koşul gereksinimi (ÖKGV) olduğuna dair gereksinim düzeyini (“7” özel gereksinim kodunu) içeren ÇÖZGER’in bir örneğinin (elektronik ortamda teyit edilemeyenler için, aslı veya noter onaylı örneğinin) ÖTV mükellefine ibraz edilmesi suretiyle araç alacakları bayiye başvurarak;

2020 yılındaki hesaplanması gereken özel tüketim vergisi ve diğer her türlü vergiler dâhil bedeli 303.200 TL’nin altında olan binek otomobil, panelvan, pick-up, arazi taşıtı, ATV, jeep, steyşın vagon, vb. taşıtlardan /// 2800 cm³ veya altında motor silindir hacmine sahip van, panelvan, kamyonet, pick-up, vb. taşıtlardan /// motor silindir hacmine bakılmaksızın, motosikletlerin alımında 5 yılda sadece bir defaya mahsus olmak üzere yararlanabileceklerdir.

Kişinin %90 ve üzeri oranda engelinin olması durumunda, taşıtın özel tertibatlı olması, tebliğde belirtilen sınıflardan herhangi birinde sürücü belgesine sahip olunması veya malul veya engellinin taşıtı bizzat kullanması şartı aranmaz.

            Örneğin sağlık kurulu raporuna göre %91 işitme engeli olan bir kişi sadece sağlık kurulu raporuyla başvurarak istisnadan yararlanarak araç alabilirken %89 işitme engeli olan bir kişi aşağıda anlatılacak diğer şartları da taşıması gerektiğinden istisnadan yararlanarak araç alamamaktadır.

             3.1.2 Taşıtta Tadilat Aranan İstisna Uygulaması

            Bu istisnadan yararlanabilecek engelli kişilerin engellilik durumlarından dolayı aracı kendilerinin kullanamayacak durumda olmaları, sürekli olarak tekerlekli sandalye veya sedye kullanmak zorunda olmaları ve sağlık kurulu raporunda %90 ve üzeri derecede engelli olduklarının belirtilmesi gerekmektedir. Bu durumda olan engelli kişiler tarafından;

            * Yük taşımasında kullanılıp azami ağırlığı 3,5 tonu aşmayan ve yolcu taşıma kapasitesi istiap haddinin %50'sinin altında olan taşıtların,

* Sürücü dâhil 9 kişilik oturma yeri olan taşıtların

beş yılda bir defaya mahsus olmak üzere ilk iktisabı ÖTV’den istisna edilmiştir. Taşıtta, ilk iktisaptan önce tekerlekli sandalye veya sedye ile binilmesine ve seyahat edilmesine uygun tertibat yaptırılması zorunludur.

Diğer bir ifadeyle; istisnadan yararlanılarak adına araç alınacak kişi engelinden dolayı aracı kendi kullanamayacak, sürekli olarak tekerlekli sandalye veya sedye kullanmak zorunda olacak, sağlık kurulu raporuna göre engellilik oranı %90 ve üzeri olacak ve son olarak araç adına tescil edilmeden önce tekerlekli sandalye veya sedye ile araca binilmesine ve seyahat edilmesine uygun tertibat yapılması gerekecektir. Bu istisna kapsamında ancak bu özellikleri taşıyan araçlar alınabilir.

İstisnadan yararlanmak isteyen engelli vatandaşlar ilgili sağlık kurulundan alacakları  engellilik durumlarının taşıtları bizzat kullanmayacak ve sürekli olarak tekerlekli sandalye veya sedye kullanmalarını gerektirecek nitelikte olduğuna dair bilgiyi de içeren engellilik sağlık kurulu raporu veya ÇÖZGER’in bir örneği (elektronik ortamda teyit edilemeyenler için, aslı veya noter onaylı örneği) ve araca tekerlekli sandalye veya sedye ile binilebilmesi ve seyahat edilmesi için gerekli tadilatın yapıldığına dair teknik belge ile ilgili bayiye başvurarak araç alabilmektedir.

3.2 %90 ın Altında Engeli Olan Kişilerin Araç Alımında İstisna Uygulaması

İlgili sağlık kurulu yönetmeliğine göre alınmış sağlık kurulu raporlarında engellilik derecesi %90 ın altında olan engelli vatandaşlarımız da aşağıda anlatacağım şartları taşımak kaydıyla ÖTV istisnasından yararlanarak araç alabilmektedirler. İstisna kapsamında alınabilecek araçlar yukarıda saydığımız %90 ve üzeri tadilata gerek olmadan istisnadan yararlanılarak alınan araçlarla aynı araçlardır.

Bu kapsamda istisnadan yararlanılarak araç alabilmek için;

·         %90 ın altında engelli olunduğuna dair sağlık kurulundan alınacak “Sadece hareket ettirici aksamda özel tertibatlı taşıt kullanması gerekir” ibaresi yer alan engellilik raporu,

·         Söz konusu araca engel durumuna uygun olarak özel hareket ettirici tertibat yapıldığına dair teknik belge

·         1/1/2016 tarihinden önce alınan 31/12/2020 tarihine kadar geçerliliği bulunan H sınıfı sürücü belgesi veya 1/1/2016 tarihinden itibaren alınan, (II/C/1.3) bölümünde belirtilen engellilik durumları itibarıyla istisna kapsamındaki taşıtta bulunması gereken özel tertibata/tertibatlara ilişkin ibareleri (kod numarasını/numaralarını) içeren A, A1, A2, B, B1, BE ve M sınıfı sürücü belgelerinden birine sahip olunması gerekmektedir.

Bu sayılan üç şartı da taşıyan engelli kişiler istisnadan yararlanarak almak istedikleri aracı satan bayiler aracılığıyla işlemlerini tamamlayıp araçlarını alabilirler.

II Sayılı ÖTV Genel Uygulama Tebliğinde düzenlemeye göre; istisnadan yararlanmak için taşıtın, özel tertibatlı olması ve malul veya engelli tarafından bizzat kullanılabilecek durumda olması şarttır. Bu uygulamada, taşıtı hareket ettirici aksam olarak debriyaj, fren ve gaz pedalları ile vites kolu kabul edilir. Aracın ilk tescilinden önce hareket ettirici aksamda sabitlenmiş bir şekilde özel tertibat yapılması gerekmekte olup, yapılan özel tertibatın kişinin engelliliğiyle uyumlu olması da zorunludur.

Sol el ve/veya kolda engelliliği bulunanların, taşıtta hareket ettirici aksam sayılan manuel vites kolunu engelliliğe uygun olarak direksiyona monte ettirmesi ve benzeri şekilde tadilat yaptırması veya taşıtın fabrika çıkışında vitesin direksiyonun sağ tarafına sabitlenmiş olması gibi haller hareket ettirici aksamda özel tertibat olarak kabul edilmektedir.

Ancak direksiyona topuz takılması, engelin bulunduğu taraftaki silecek kolu, sinyal, cam silecek kumandası, dörtlü flaşör, ön-arka cam su fıskiyesi, korna ve kontak gibi düzeneklerin diğer tarafa alınması veya direksiyon simidine monte edilmesi ve benzeri tadilatlar taşıtı hareket ettirici aksamda özel tertibat kapsamında değerlendirilmemektedir.

Ayrıca engelli kişi tarafından alınmak istenen aracın otomatik vitesli olması tertibat takılmadan istisnadan yararlanılarak alınabileceği anlamına gelmemektedir. Örneğin kişinin sağ ayağında ve/veya dizinde ya da her iki ayağında ve/veya dizinde engelinin olması durumunda fren ve gaz pedallarını kullanamayacağı için fren ve gaz pedalına ayrıca bir tertibat yaptırmadan istisnadan yararlanarak araç alamayacaktır.

Otomatik vitesli araçlarda debriyaj pedalı olmadığı için sadece sol ayağında ve/veya dizinde engeli olanlar başka bir ifadeyle, manuel vitesli bir taşıtı vites kolunda ve/veya debriyaj pedalında sabitlenmiş özel tertibat yaptırmadan kullanamayacak durumda olan engelliler bakımından, otomatik vitesli taşıtlar, fren ve gaz pedallarında özel tertibat yaptırılmasını gerektirir başkaca engelinin olmaması kaydıyla, ekstra bir tertibat taktırmaksızın istisnadan yararlanarak araç alabilirler.

Şimdi ÖTV istisnasından yararlanarak araç alan bir engelli kişiyle ÖTV istisnasından yararlanmadan araç alan bir kişinin aracı alış maliyetlerini somut bir örnek ile karşılaştıralım.

17.03.2020 tarihinde sıfır olarak alınmış Toyota Corolla 1.6 Vision MDS otomobil için;

Örnekten de anlaşılacağı üzere ÖTV, KDV matrahının unsurlarından biri olduğundan dolayı istisnadan yararlanarak araç alan engelli kişiler KDV yi de daha az ödemek durumundadırlar. Aynı aracı istisnadan yararlanmayan bir kişi 137.861,36 TL ye alırken istisnadan yararlanan engelli bir kişi 91.907,56 TL ye almaktadır. İki tutar arasındaki 45.953,80 TL lik tutar engelli vatandaşlarımız için ÖTV istisnası uygulamasının sağladığı avantajdır.

SONUÇ

Malul ve engellilerin taşıt alımlarında ÖTV istisnasını kısaca özetleyecek olursak;

*Beş yılda bir defaya mahsus olarak istisnadan yararlanılarak araç alınabilir. Aracı aldığınız tarihten itibaren tam beş yıl (60 ay) geçti ise tekrar istisnadan yararlanarak ikinci bir araç daha alabilirsiniz.

*Beş yıl dolmadan aracı satmak isterseniz aracın alındığı gündeki değeri ve satıldığı gündeki ÖTV oranı üzerinden ÖTV hesaplanır, hesaplanan ÖTV tutarı üzerinden de KDV hesaplanarak vergi dairesi tarafından tahsil edilir. Bu vergiler engelli tarafından ödenmeden aracın devri yapılamaz.

* Engellilik Sağlık Kurulu Raporunun mutlaka aslı veya noter onaylı örneği ile başvuru yapılması gerekmektedir. Fotokopi veya faks şeklindeki belgelerin vergi dairesi açısından geçerliliği yoktur.

* Engellilik Sağlık Kurulu Raporunda engellilik oranı %90 ve üzeri olan engelli kişiler; 18 yaşından büyük yetişkin veya 18 yaşından küçük çocuklar için başkaca herhangi bir belgeye gerek kalmaksızın  Engellilik Sağlık Kurulu Raporu (elektronik ortamda teyit edilemiyorsa  aslı veya noter onaylı örneği) ile başvurarak ÖTV istisnasından yararlanıp araç alabilirler. Örneğin %90 ve üzerinde görme engeli, işitme engeli, zihinsel engeli vb. engelliliği olanlar yararlanabilirler.

* Engellilik Sağlık Kurulu Raporunda engellilik oranı %90 ve üzeri olan engelli kişilerde aracı kendilerinin kullanma zorunluluğu yoktur.

* Engellilik Sağlık Kurulu Raporunda engellilik oranı %90’ın altında olması durumunda sağlık kurulundan alınacak raporda “Sadece hareket ettirici aksamda özel tertibatlı taşıt kullanması gerekir” ibaresinin mutlaka bulunması gerekir.

*Engelli kişinin birden fazla sağlık kurulu raporu varsa en son tarihli rapor dikkate alınarak, son tarihli rapora göre işlem yapılır.

*Engellilik raporu süresiz olan engelli kişiler sahip oldukları engelli raporu ile herhangi bir tarihle sınırlı olmaksızın diledikleri zaman ÖTV istisnasından yararlanarak araç alabilirler. Süresiz engelli raporu olan bir kişiden daha sonra tekrar istisnadan yararlanarak araç almak istemesi durumunda yeni rapor talep edilmez. Ancak engelli raporu süreli ise; raporun süresinin bitimine altı aydan az bir süre kalmaması kaydıyla, bu süre içinde istisnadan yararlanılabilir. Örneğin üç yıllık engelli raporu bulunan bir kişi raporunun dolmasına altı ay kala yani en geç raporunun otuzuncu ayında istisnadan yararlanarak araç alabilir. Aksi takdirde ancak yeni bir rapor alarak istisnadan yararlanabilir.

* Engellilik Sağlık Kurulu Raporunda engellilik oranı %90 ın altında olan engelli kişiler için sağlık kurulu raporunun aslı ya da noter onaylı örneği, sürücü belgesi ve alınacak araca engeline uygun özel hareket ettirici tertibat takıldığına dair teknik belge ile araç satış bayine başvurarak istisnadan yararlanarak araç alabilirler. Örneğin %90 ın altında görme engeli, işitme engeli, zihinsel engeli veya el parmaklarının bir ya da bir kaçı olmayan vb. engelliliği olanlar bu istisnadan yararlanarak araç alamazlar.

*Engellilik oranı %90 ın altında olan 18 yaşından küçükler için aracı kendileri kullanamayacağından dolayı bu istisnadan yararlanamazlar.

*Gerekli belgelerle birlikte aracın alınacağı satış bayine başvurulması durumunda araç bayileri gerekli işlemleri yaparak araç satış işlemlerini yapmaktadır.

            Malul veya Engellilerin Taşıt Alımlarında ÖTV İstisnası uygulaması engelli vatandaşlarımızın sosyal hayata katılımını sağlamak, daha zor olan hayat şartlarını bir nebze de olsa kolaylaştırmak,  daha konforlu ve rahat araç kullanabilmelerini ve yolculuk yapabilmelerini sağlamak ve kendilerini daha mutlu ve özel hissettirmek amacıyla uygulanan bir müessesedir. ÖTV istisnasından faydalanan engelliler hem ÖTV ödememekte hem de ÖTV’siz matrah üzerinden daha az KDV hesaplanacağı için çifte vergi avantajı ile araç sahibi olabilmektedir.